Cudzoziemcy w Powstaniu Warszawskim 1944

Wprowadzenie

          W Europie okres spokoju po zakończeniu I wojny światowej nie trwał długo. Ustalenia traktatu wersalskiego wywołały głęboką frustrację w społeczeństwie niemieckim, które stało się podatne na ideologię partii narodowo-socjalistycznej, której przywodził Adolf Hitler. W roku 1933 przejął on całkowicie władzę w Niemczech, proklamując ideę III Rzeszy. Celem Hitlera była jak najszybsza odbudowa potęgi militarnej Niemiec, a następnie podporządkowanie sobie Europy. Celem dalekosiężnym była konfrontacja z Rosją Sowiecką i realizacja idei Drang nach Osten (parcie na wschód) w celu zdobycia na terenach wschodnich przestrzeni życiowej (Lebensraum) dla rozwijających się Niemiec.
          Na wschodzie Europy w wyniku zwycięstwa rewolucji w 1917 r. po upadku carskiej Rosji powstało nowe państwo Związek Sowiecki rządzone przez komunistów pod przywództwem Józefa Stalina. W jego planach było rozszerzenie ideologii komunistycznej na inne kraje europejskie. Pierwsza próba zbrojna realizacji tego celu została zatrzymana w 1920 r. nad Wisłą przez żołnierzy Rzeczpospolitej Polskiej, która dwa lata wcześniej odzyskała niepodległość po ponad 120 latach rozbiorowej niewoli.
          Polska znalazła się między dwoma totalitarnymi państwami: hitlerowską III Rzeszą Adolfa Hitlera i Związkiem Sowieckim Józefa Stalina. Zbrojna konfrontacja była tylko kwestią czasu.

          Niemcy hitlerowskie przygotowując się do wojny potrzebowały sojuszników. Mieli oni stanowić zaplecze surowcowe, rezerwuar siły roboczej oraz źródło dodatkowych dywizji wspierających niemieckie siły zbrojne.
          W listopadzie 1936 r. został podpisany traktat przyjaźni między Niemcami i Włochami nazwany przez przywódcę faszystowskich Włoch Benito Mussoliniego "osią Berlin-Rzym". W maju 1939 r. traktat został przekształcony w przymierze nazwane "paktem stalowym".
          Hitler rozpoczął systematyczną realizację swoich planów. W marcu 1938 r. III Rzesza Niemiecka dokonała aneksji terytorium Austrii (Anschluss). Wzięło w niej udział około 180-200 tys. żołnierzy niemieckich sił zbrojnych. W rękach niemieckich znalazły się austriackie zakłady zbrojeniowe i uzbrojenie, żołnierze armii austriackiej wzmocnili siły Wehrmachtu. W październiku 1938 r. w wyniku układu monachijskiego, przy zgodzie Francji i Wielkiej Brytanii, Hitler oderwał od Czechosłowacji tzw. Kraj Sudetów stanowiący ok. 40% państwa. W połowie marca 1939 r. nastąpiła niemiecka okupacja pozostałej części Czechosłowacji. Niemcy wzmocniły swój potencjał militarny poprzez przejęcie czechosłowackiego przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego oraz uzbrojenia armii czechosłowackiej. Na drodze III Rzeszy stanęła teraz Polska.
          W sierpniu 1939 r. III Rzesza i Związek Sowiecki zawarły porozumienie o nieagresji, znane jako pakt Ribentropp-Mołotow. Jego tajny protokół dodatkowy rozstrzygał o przyszłych losach suwerennych państw: Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Rumunii. Stalin wyraził zgodę na agresję Niemiec na Polskę oraz zastrzegł sobie prawo do aneksji części terytorium Polski.

          1 września 1939 r. o godz. 4.40 bez wypowiedzenia wojny Niemcy hitlerowskie zaatakowały Polskę. Wojska polskie toczyły ciężkie walki z przeważającymi siłami wroga atakującymi z zachodu, północy i południa. 17 września od wschodu uderzyły na Polskę wojska Związku Sowieckiego. Po 20 latach niepodległości dokonał się powtórny rozbiór Rzeczpospolitej Polskiej przez dwóch zaborców: brunatne Niemcy i czerwoną Rosję.
          W kwietniu 1940 r. Niemcy zaatakowały i zajęły Danię i Norwegię. W maju 1940 r. została zaatakowana Francja, która skapitulowała po miesięcznym oporze. Niejako przy okazji Niemcy zajęli Belgię, Holandię i Luksemburg. Francja została podzielona na dwie strefy: północną obejmującą większość kraju z Paryżem, okupowaną przez Niemcy, oraz tzw. Państwo Francuskie z rządem w Vichy. Zasoby materialne Francji oraz jej przemysł zostały oddane na potrzeby III Rzeszy.

          Po podboju Polski przez hitlerowskie Niemcy zmieniła się zasadniczo mapa polityczna Europy. Szereg państw Europy środkowo-wschodniej i południowej stanęło wobec dylematu wyboru sojusznika. Francja i Wielka Brytania zawiodły ich oczekiwania. Widząc brutalną politykę Związku Sowieckiego na zagarniętych terenach Polski i części Rumunii uznali, że zabezpieczeniem będzie sojusz z III Rzeszą, która wydawała się wówczas największą potęgą europejską.
          Sojusz z Niemcami zawarły Węgry, Słowacja, Bułgaria, Jugosławia, Niezależne Państwo Chorwackie, Rumunia, Albania. Pod niemieckim protektoratem znalazła się Finlandia, która pod koniec 1939 r. została zaatakowana przez Związek Sowiecki i straciła na jego korzyść część terytorium. Państwa koalicyjne podpisały w 1941 r. pakt antykominternowski skierowany przeciwko Związkowi Sowieckiemu. Komintern (Międzynarodówka Komunistyczna), założony w 1919 r. w Moskwie z inicjatywy Lenina, skupiał 19 partii komunistycznych, w tym Komunistyczną Partię Polski. Jego celem było propagowanie idei komunistycznych i przygotowanie do światowej rewolucji. Został rozwiązany przez Stalina w maju 1943 r.
          W czerwcu 1941 r. hitlerowskie Niemcy zaatakowały Związek Sowiecki. W kampanii poza wojskami niemieckimi uczestniczyli żołnierze Rumunii, Finlandii, Włoch, Węgier, Słowacji i Chorwacji. Rozpoczęta z niesłychanym rozmachem ofensywa nie doprowadziła do ostatecznego rozstrzygnięcia korzystnego dla Hitlera. Rozpoczęły się kilkuletnie zmagania dwóch totalitarnych państw, zakończone ostatecznie klęską III Rzeszy. Bez udziału milionów żołnierzy Armii Czerwonej koalicja antyhitlerowska nie miała żadnych szans na sukces.

          W wielu krajach podbitych przez Niemcy oraz krajach satelickich wśród ich mieszkańców panowały silne tendencje antykomunistyczne. Skutkowało to tworzeniem kolaboranckich formacji wojskowych, których członkowie rekrutowali się z ochotników danych krajów. Poza współpracującymi formacjami policyjnymi były to ochotnicze jednostki Waffen SS. I tak powstał węgierski XVII Korpus Armijny Waffen SS, Rumuński Pułk Grenadierów SS, albańska 21 Dywizja SS "Skanderbeg", Ochotniczy Fiński Batalion Waffen-SS, francuska 33 Dywizja Grenadierów Waffen SS "Charlemagne", duńsko-norweska 11 Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Nordland", belgijskie - 27 Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Langemarck" i 28 Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Wallonien", holenderska 23 Dywizja Grenadierów Pancernych Waffen SS "Nederland", jugosłowiańska 13 Dywizja Górska Waffen SS (1 chorwacka) "Handschar" i 23 Dywizja Górska Waffen SS (2 chorwacka) "Kama", dwie łotewskie dywizje Waffen SS, estońska dywizja Waffen SS i inne.
          Po agresji na Związek Sowiecki do niewoli niemieckiej dostało się ponad 3,5 miliona czerwonoarmistów. Byli oni przetrzymywani w nieludzkich warunkach w obozach jenieckich. Część z nich chcąc przeżyć zdecydowało się na wstąpienie do Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA) dowodzonej przez gen. Andrzeja Własowa. Na terenach Białorusi i Ukrainy część miejscowych przeciwników stalinowskiego reżimu wstępowało do kolaboranckich formacji policyjnych, Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii Ludowej (RONA) Bronisława Kamińskiego, kozackich i kaukaskich formacji SS. W części z nich służyli muzułmanie z Kaukazu i Azji Środkowej. Po stronie Niemców walczyło ok. 70-75 tys. żołnierzy pochodzenia kozackiego. Kozacy stanowili - obok Turkmenów i Tatarów - jedyną grupę narodowościową z terenów ZSRR, której żołnierze byli traktowani na równi z niemieckimi wojskowymi.
          W Polsce próby stworzenia formacji kolaborujących z niemieckim okupantem nie przyniosły sukcesu. Niemcy podjęli w drugiej połowie 1942 r. akcję zorganizowania jednostki Goralische Waffen SS Legion wśród górali z Podhala, których zachęcano do stworzenia tzw. Goralenvolku - narodu góralskiego. Inicjatywa zakończyła się pełnym fiaskiem.

          1 sierpnia 1944 r., w momencie wybuchu Powstania Warszawskiego sytuacja polityczna i wojskowa Europy była zupełnie inna niż w czasie, gdy III Rzesza rozpoczynała swoją ekspansję. Na zachodzie alianci dokonali udanej inwazji w Normandii, na wschodzie Armia Czerwona zbliżała się do linii Wisły. Coraz bliżej było do rozstrzygnięcia II wojny światowej.

Maciej Janaszek-Seydlitz