Mój list do brata

         Byliśmy coraz bardziej zahartowani i obyci z nieustannym ostrzałem artyleryjskim, przez tzw. "grubą bertę" czyli ciężkie działa kolejowe, bombardowaniem, jak również z ostrzałem przez tzw. "krowy", czyli sześciostrzałowe miotacze min (Nebelwerfer), które padały zwykle salwami po sześć sztuk. Nazwa "krowa", używana na terenie Śródmieścia, czy też "szafa" na terenie Starego Miasta pochodziła od odgłosu jakby ryk krowy lub też zamykanie silnie skrzypiącej szafy, który słyszało się sześciokrotnie w chwili wystrzeliwania tych pocisków przez Niemców. Krótko po ostatnim "ryknięciu" następowały wybuchy padających pocisków. Były dwa rodzaje krów - burzące i zapalające wystrzeliwane na ogół na przemian. Obiekt był burzony i podpalany. Ludzie, którzy znaleźli się w miejscu trafienia "krowy zapalającej" ginęli w męczarniach.

         Z początkiem drugiej połowy sierpnia 1944 roku kwaterowaliśmy w budynku szkoły przy ul. Zgoda róg Sienkiewicza na drugim piętrze; obiady jadaliśmy w kantynie przy ul. Świętokrzyskiej róg Jasnej (w tym miejscu, gdzie obecnie wybudowany jest nowy budynek sąsiadujący z dawnym "drapaczem chmur".
         Tego dnia mając wolne przedpołudnie zwolniłem się u swego zwierzchnika hm ppor. "Gozdala" (Przemka Góreckiego) i wybrałem się odwiedzić brata - Władysława, który był w batalionie "Harnaś" (kpr. podch. "Walther") od kilku dni w Pałacu Staszica. Tak się dobrze złożyło, że brat również nie miał tego dnia służby i po obejrzeniu ich "posiadłości" i widoku przez wywalone okno na Krakowskie Przedmieście i kościół św. Krzyża, mogliśmy trochę czasu spędzić razem, siedząc na podwórku Pałacu i w promieniach silnie grzejącego letniego słońca, rozmawiając zastanawialiśmy się co tam teraz może robić nasza rodzina pozostała po drugiej stronie Wisły.
         Koło południa nadszedł już czas, aby się pożegnać. Szedłem na obiad, a następnie miałem służbę. Niedługo przed moim odejściem rozpoczął się ostrzał z "krowy". Jedna seria upadła gdzieś po drugiej stronie Nowego Światu, druga zaś w okolicy ul. Kopernika. Układ miejsca trafień poszczególnych serii był przeciwny do kierunki mojej drogi, toteż spokojnie ruszyłem z powrotem do siebie. A jednak, gdy przez ruiny na tyłach Pałacu dotarłem do ulicy Ordynackiej i zbliżałem się do przejścia pod barykadą przez Nowy Świat, usłyszałem ponownie charakterystyczny odgłos, jak mówiliśmy "nakręcanie krowy". Przylgnąłem do muru, a w tym momencie kolejna salwa spadła na gruzy między Pałacem i Ordynacką, gdzie przed chwilą przechodziłem. Gdy tylko huk przebrzmiał, szybko pod barykadą przeskoczyłem przez Nowy Świat i dalej szedłem ulicą Warecką, by mniej więcej w połowie drogi do placu Napoleona skręcić w prawo i przez przebite przejście w murach częściowo zniszczonego i wypalonego domu czynszowego dostać się na ul. Świętokrzyską u wylotu ul. Czackiego.
         Przechodziłem już przez dziurę w ostatnim murze i za niedużym zagruzowanym placykiem widziałem ul. Świętokrzyską i barykadę przy Czackiego, gdy ponownie odezwały się "krowy". Przeszedłem szybko jeszcze parę kroków i już skręcałem w Świętokrzyską, kiedy machinalnie obejrzałem się za siebie. Usłyszałem huk, zrobiło się szaro, a chmura kurzu unosiła się znad ulicy Wareckiej, stamtąd gdzie dosłownie przed chwilą byłem!. Stojący fragment ściany znacznie się zmniejszył. Mimo, że byłem harcerzem zakląłem brzydko, a jednocześnie pomyślałem, że jednak na moje szczęście, o chwil kilka te "krowy" się spóźniły. Pomimo tego nie byłem zbyt zadowolony, bo kierunek przesuwania się kolejnych salw był jednak zgodny z kierunkiem mojej drogi.
         Szybko poszedłem Świętokrzyską. Przeciąłem przy barykadzie wylot ul. Mazowieckiej na plac Napoleona i zbliżałem się do celu. Niezależnie przecież od wszystkiego mój żołądek czuł, że czas na obiad. Kiedy wszedłem do naszej kantyny, koledzy siedzieli już przy stołach i jedli. Był to jeszcze ten okres, gdy zupy były w miarę gęste i pływała w nich prawdziwa kasza lub makaron. Pobrałem swoją miskę zupy, która jakoś szczególnie smakowicie pachniała i dymiła. Usiadłem przy stole tuż pod i tyłem do zabitego wielką dyktą okna wystawowego, zaraz na prawo od drzwi wejściowych. Dosłownie w tym momencie odezwał się ponownie sześciokrotny głos "krowy" i zanim zdążyłem choć raz zaczerpnąć łyżką zupy, rozległo się bardzo blisko szereg kolejnych wybuchów, w powietrzu zrobiło się szaro, słychać było brzęk rozbijających się resztek szyb, a wielka decha zasłaniająca okno wystawowe zwaliła się na nasze głowy. Stół się przewrócił, ławka razem z nami też, a nie zjedzona zupa płynęła po podłodze wśród gruzu i pyłu.
         Salwa "krowy" tym razem trafiła w budynek naprzeciwko stołówki zabijając w bramie parę stojących tam osób. Nam poza kilkoma guzami, na szczęście, tym razem nic się nie stało, tylko obiadu już nie zjedliśmy. Ponieważ ci, którzy zaczęli jeść najwcześniej byli najmniej poszkodowani, przysłowie "kto późno przychodzi ten sam sobie szkodzi" sprawdziło się w praktyce, a my żartowaliśmy sobie, że naszą zupę "krowa" zjadła.
         Widocznym znakiem prześladowania nas przez "krowy" był fakt, że kilka dni później budynek naszej aktualnej kwatery przy ul. Zgoda róg Sienkiewicza został częściowo zniszczony przez "krowy" burzące, a następnie podpalony przez "krowy" zapalające i musieliśmy poszukać sobie nowego lokum.

         Pomimo tych najrozmaitszych, drobnych przecież kłopotów, to jednocześnie codziennie, a nawet co chwilę ocieraliśmy się o śmierć. Mniej więcej w tym czasie pogrzebaliśmy jednego z naszych zwierzchników, szefa "Pasieki" hm. "Jacka" (Edwarda Zürna), straciliśmy również jednego z naszych chłopaków ps. "Ślusarski", który poszedł na przepustkę do domu i już nie powrócił (50 lat później dowiedziałem się, że zginął). Mimo tego, a może właśnie dlatego nasi bezpośredni dowódcy, a przede wszystkim "Gozdal" byli niestrudzeni w podtrzymywaniu naszych nastrojów. Odbywały się kominki-ogniska, m. innymi jedno z nich w dniu 15 sierpnia w podziemiach "Prudentialu" w sali nieczynnej restauracji, na których śpiewaliśmy piosenki harcerskie, słuchaliśmy gawęd i odbywały się przyrzeczenia.
         Śpiewaliśmy zresztą nie tylko na tych ogniskach, ale czasem i wieczorami na kwaterze, która przecież we wszystkich kolejnych miejscach mieściła się na piętrach budynków. Niejednokrotnie denerwowało to nawet ludność cywilną, która w większości żyła już w piwnicach. Mówili więc "tu domy się walą w gruzy, bomby lecą, a oni śpiewają". Ale przecież my byliśmy młodzi, a ten śpiew dodawał nam otuchy, mieliśmy przecież obowiązki, biegaliśmy po ulicach, a nie byliśmy przytłoczeni obawami i zamknięci w piwnicach. Z czasem to zrozumiałem.
         Nasza kolejna stanica mieściła się na ul. Szpitalnej 3, na II piętrze, a obok w budynku przy ul. Szpitalnej 5, swoją kwaterę miały harcerki. Zmiana kwatery nie wpłynęła na zakres i rodzaj naszych obowiązków. Siedziba Głównej Poczty Polowej i Śródmieście-Północ mieściła się już od jakiegoś czasu w południowym skrzydle budynku Poczty Głównej, od strony ulicy Wareckiej. Listy sortowały i rozdzielały tam nasze koleżanki - harcerki.

         Przez cały czas istniał problem z przenoszeniem poczty przez Aleje Jerozolimskie, nazywane wówczas Alejami Sikorskiego, które nieustannie znajdowały się pod ostrzałem niemieckim z budynków BGK (na rogu Nowego Światu i Alei Jerozolimskich) i Żywca (na rogu Alei i Marszałkowskiej). Każdy przeskok przez ulicę, zarówno w okresie początkowym, gdy nie było żadnej osłony, jak i później gdy częściowo osłaniały barykady z worków z piaskiem, a na części był płytki wykop, groził śmiercią i rzeczywiście pochłonął liczne ofiary. Wśród nich była również nasza koleżanka "Zenka" (Danuta Naurzyńska). Barykady z worków były wielokrotnie niszczone ogniem z dział czołgowych, a płomienie podpalanych przez Niemców domów po obu stronach ulicy powodowały, że chwilami , nawet w nocy, jasno było jak w dzień. Powstał więc pomysł, aby pomiędzy zrujnowanymi domami po obu stronach zainstalować rodzaj kolejki linowej, w postaci pojemników przeciąganych po rozpiętej linie.
         Nie mogę stwierdzić, kto był autorem tego pomysłu, tym niemniej pierwsza próbę jego realizacji zlecono nam, harcerzom. Od strony północnej na drugie piętro wypalonego budynku weszliśmy we trzech - "Ryszard" (Michał Filipowicz), "Longin" (Michał Czerniak) i ja "Topacz". Od strony południowej, na parterze, a właściwie przed budynkiem częściowo osłonięci barykadą, podszedł "Czarny Piotr" (Piotr Hirszbandt) z jeszcze jednym, czy dwoma chłopcami. My mieliśmy przerzucić kamień z zaczepioną cienką linką, do której z kolei zaczepiona była grubsza linka. Oni mieli ten kamień złapać - podnieść, podwiesić i podciągnąć na odpowiednią wysokość drugiego piętra.
         Porozumiewaliśmy się alfabetem Morsea, sygnalizując rękami. Niestety nie było to wszystko takie proste. Nie udawało się przerzucić linki celnie, aby oni mogli chwycić kamień, a ponadto łatwy do zaobserwowania ruch powodował natychmiastowe otwarcie ostrzału przez Niemców. Wszystko to odbywało się niestety w biały dzień, we wczesnych godzinach popołudniowych, toteż po kilku próbach trzeba było zrezygnować. Kolejkę taką za drugim lub trzecim podejściem udało się wreszcie zainstalować w nocy saperom, jednak i tak bez większego pożytku bo działała bardzo krótko, co najwyżej dzień lub kilka dni. Niemcy ją zestrzelili. I w dalszym ciągu poczta i inne meldunki musiały być przenoszone przez ludzi.

         Ruch łączników, żołnierzy, czy też ludności cywilnej przez Aleje musiał być regulowany. Na podwórkach i w korytarzach piwnicznych w budynkach bezpośrednio sąsiadujących z przejściem znajdowały się zwykle tłumy ludzi oczekujących w kolejce na przejście. Wymagane były specjalne przepustki. Grupki ludzi przepuszczane były na przemian, raz w jedną raz w drugą stroną. W wąskim tunelu, czy też półwykopie pomiędzy barykadami z worków z piaskiem nie było możliwości się minąć. Stojący przy obu końcach przejścia żołnierze porozumiewali się przez telefon polowy, ale połączenie to też często było zrywane.
         Pamiętam jak pewnego razu, w drugiej połowie sierpnia późnym wieczorem brat mój Władek (pchor. "Walther") wraz ze swoim przyjacielem Witoldem Kieżunem (pchor. "Wypad") przyszedł na naszą kwaterę na Szpitalnej i poprosił "Gozdala", aby zwolnił mnie na tę jedną noc, abym poszedł z nimi na drugą stronę Alei odwiedzić rodziny. Mieliśmy tam dalszych krewnych na Wilczej, a ponadto rodzina ówczesnej narzeczonej mojego brata mieszkała na Mokotowskiej. "Gozdal" wyraził zgodę. Poszliśmy. Przepustek nie mieliśmy. Od ulicy Widok weszliśmy na podwórze pełne ludzi. Witek zostawił nas, ukucnęliśmy pod ścianą w kącie podwórza. Trochę z bratem rozmawialiśmy, bo przecież przez dobrych kilka dni się nie widzieliśmy, a trochę podrzemywaliśmy.
         Czekaliśmy, czy uda się mu się jakoś załatwić nasze przejście. Nie wiem jak to zrobił, jakich argumentów używał, czy udawał, że ma jakąś specjalną misję, ale po pewnym czasie zauważyliśmy, że od strony bramy prowadzącej do samego przejścia idzie żołnierz, który nawołuje "grupa podchorążego "Wypada"!, grupa podchorążego "Wypada"!. Poderwaliśmy się natychmiast, jeden duży, drugi mały i poszliśmy za żołnierzem. Okazało się, że doprowadził nas do czekającego już przy samym przejściu "Wypada". Zostaliśmy przepuszczeni poza kolejką. Oba domy po obu stronach Alei płonęły. Po drugiej, południowej stronie, przez dziurę wykutą w murze wchodziło się, a właściwie wskakiwało do piwnicy. W korytarzu upał niesamowity, gorąco bije od rozgrzanego pożarem panującym na górze stropu, a mimo to ludzie czekają w milczeniu na swoją kolejkę aby przejść.
         Po wyjściu na ul. Nowogrodzką rozdzieliliśmy się z Witkiem, umawiając się, że za kilka godzin spotkamy się w tym samym miejscu. Śródmieście południowe było jeszcze w tym czasie oazą spokoju, a przynajmniej nam się tak wydawało. Stosunkowo mało gruzów na ulicach, w niektórych oknach jeszcze trochę szyb. Na Wilczej, u wujostwa Szellerów dowiedzieliśmy się, że tak całkiem spokojnie to nie jest. Wujek Janek, który od początku powstania zaangażował się służbie cywilnej zginął na podwórzu budynku od wybuchu pocisku z granatnika.
         Większość mieszkańców koczowała już w piwnicach, ale ciocia Henia, ze swoimi chłopakami 12-letnimi bliźniakami: Jurkiem i Zbyszkiem była w swoim mieszkaniu na pierwszym piętrze. Chłopcy wyciągnięci z łóżek oglądali z podziwem nas i nasze opaski, tylko byli trochę rozczarowani, że nie mieliśmy przy sobie broni. Oczywiście chcieli się nią trochę pobawić i pooglądać. Notabene, gdy odwiedziłem ich znowu, tym razem bez brata, w połowie września, gdy miałem już swój pistolet "Colt" nie mogłem się od tych próśb opędzić i wreszcie po wyjęciu magazynka z nabojami dałem im go do rąk.
         Oczywiście zniknęli z nim natychmiast obiecując wrócić i oddać mi go za pół godziny. Zostałem i rozmawiałem z ich mamą, której zresztą przyniosłem w prezencie butelkę oleju (pokostu), na którym mogła smażyć jakieś placki. Gdy po pewnym czasie wrócił jeden z bliźniaków - Zbyszek i zapytałem gdzie mój pistolet usłyszałem, że "Jurek gania jeszcze z nim po piwnicy i straszy nim "baby". Na szczęście po paru minutach Jurek wrócił zwracając mi pistolet. Mogłem więc, w miarę o czasie wrócić na kwaterę, do swoich codziennych obowiązków.

         O tym jak i skąd zdobyłem ten pistolet opowiem nieco później, bo to samo w sobie warte jest wspomnienia, ale działo się to mniej więcej w kilka tygodni po tej pierwszej wizycie u cioci. W czasie tej pierwszej bytności Władek poszedł jeszcze na Mokotowską, ale tam nie zastał nikogo z rodziny Marysi. Na spotkanie jej samej nie liczył bo wiedział, że ona też bierze udział w Powstaniu i jest na Mokotowie. Po paru godzinach razem z Witkiem odbyliśmy drogę powrotną, ale do spania tej nocy zbyt wiele czasu już nie zostało, a potem był cały dzień normalnej służby.
         Kilka dni później przypadała niedziela. Gozdal na ogół starał się, abyśmy mogli w takim dniu uczestniczyć we mszy świętej i ewentualnie przystąpić do sakramentów. Mnie, z racji tego, że przed Powstaniem przez blisko 2 lata byłem ministrantem w kościele na Saskiej Kępie, często przypadał obowiązek służenia do mszy świętej. Zresztą nie tylko na mszach organizowanych dla nas, ale niejednokrotnie na mszach dla ludności, które odprawiane były w najrozmaitszych miejscach , czasem na podwórkach, w różnych piwnicach, często nawet w wąskich, dusznych korytarzach piwnicznych, przy malutkim stoliczku jako ołtarzu, ze mną jako ministrantem niemalże przytulonym do pleców księdza i tłumem ludzi zbitym w korytarzu w obu kierunkach.
         Nasze msze święte odbywały się na ogół na naszych kwaterach. W pamięci mojej utkwiła szczególnie jedna z nich, która była odprawiana pod koniec sierpnia w kwaterze na ul. Szpitalnej 3, na II piętrze w największym pokoju tego mieszkania od frontu od strony ulicy Szpitalnej. W pokoju tym było duże okno i szerokie drzwi balkonowe, a pomiędzy nimi fragment ściany o szerokości około 1,2 m, pod którym ustawiony był stół zastępujący ołtarz. Szyb w oknie i drzwiach balkonowych już dawno nie było.
         Naprzeciwko na Szpitalnej 4 lub 6 był, pomiędzy dwoma wyższymi budynkami, jednopiętrowy budynek, na dach którego patrzyliśmy z naszych okien.
         Od rana tego dnia trwał silny ostrzał artyleryjski okolic placu Napoleona, ale nie zmieniło to planów i rozpoczęła się msza, oczywiście po łacinie. Ksiądz przy stole-ołtarzu, tuż za nim ja na klęczkach, a za nami cały pokój wypełniony naszymi chłopakami. Było już po ewangelii, po paru słowach kazania czy też jak się obecnie mówi homilii, po "sanctus" były oczywiście i śpiewy. Ostrzał przybliżał się coraz bardziej odgłosy wybuchów zagłuszały słowa księdza. Nie oglądałem się za siebie, ale czułem, że Gozdal powoli wyprowadza chłopaków do środka mieszkania lub nawet na dół. W pewnej chwili pocisk uderzył w ten niski dom naprzeciwko, zrobiło się szaro. Ksiądz właściwie nie przerwał mszy, a tylko na chwilę zamilkł, nachylając się osłonił sobą hostię i kielich. Mnie było wstyd zostawić go samego, toteż klęczałem w ciszy, a gdy po chwili kurz opadł, stwierdziłem, że w pokoju jest tylko ksiądz i ja - ministrant. Nas obu od odłamków osłonił ten fragment ściany, pod którym ustawiony był stół-ołtarz. Tymczasem budynek naprzeciwko został solidnie uszkodzony, praktycznie zburzony.

         Sytuacja w Śródmieściu Północnym uległa szybkiemu pogorszeniu. Po upadku Powiśla Niemcy atakowali dalej w głąb ulicy Świętokrzyskiej i Wareckiej zbliżając się coraz bardziej do placu Napoleona. Wreszcie w pierwszych dniach września zapadła decyzja, że cały nasz oddział zostaje wycofany do Śródmieścia Południowego. Obsługa poczty Polowej w Śródmieściu Północnym będzie prowadzona z "doskoków" - ze zmianą co 24 godziny przez patrole przychodzące z tamtej strony Alei. Miałem przyjemność za dwie doby pierwszy taki czteroosobowy patrol przyprowadzić. Tymczasem teraz, nocą, niosąc ze sobą cały dobytek osobisty (zresztą minimalny), sprzęt i jakiś prowiant, który jeszcze mieliśmy, całą grupą kilkunastu osób przeszliśmy za Aleje Sikorskiego, udając się na ul. Hożą 13, gdzie kwaterowali już "Zawiszacy" z roju ZZ pod wodzą "Victora".

         W kilka dni później, już wszyscy razem zostaliśmy przeniesieni na ul. Mokotowską róg Koszykowej gdzie odtąd, aż do kapitulacji powstania mieściła się nasza stanica, zwana stanicą między barykadami, bo na samym narożniku w poprzek ul. Koszykowej, wprost pod naszym budynkiem była ostatnia polska barykada z bunkrem, tuż za ul. Natolińską też w poprzek Koszykowej była barykada niemiecka. Do naszego budynku wchodziło się przez zrujnowany sklep mniej więcej w połowie jego długości pomiędzy ul. Koszykową i ul. Chopina. Dalej można było przejść na obudowane ze wszystkich stron podwórko lub schodami na górę. Kwatera nasza obejmowała pierwsze i drugie piętro, przy czym moja drużyna zakwaterowana została na drugim piętrze, w dawnej kuchni od podwórza.
         Miejsca nie było zbyt dużo, bo choć stan drużyny zmniejszył się, to jednak było nas 8-miu czy też 9-ciu. Było tylko jedno łóżko, na którym spał zwykle ten, kto w danym momencie był chory, czy po prostu źle się czuł. Reszta spała na siennikach na podłodze, której cała powierzchnia była w ten sposób zajęta. Posiłki musieliśmy przygotowywać sobie sami, w czym pomocną nam była znajdująca się w pomieszczeniu dwufajerkowa kuchnia, z żelaznym blatem. Na niej to gotowaliśmy zwykle zupę "pluj pluj" (z mielonego na młynku od kawy jęczmienia czy też owsa z łupinkami) lub smażyliśmy placki na wosku, parafinie lub pokoście. Zarówno jęczmień jak i tłuszcze (formalnie rzecz biorąc - niejadalne) przynosiliśmy na własnych plecach z magazynów w Śródmieściu Północnym po drugiej stronie Alei, w podziemiach na ul. Jasnej (tłuszcze), czy też ze składów Browaru Haberbuscha na ulicy Grzybowskiej, czy Krochmalnej, gdzie leżały wysokie na kilka metrów hałdy jęczmienia, przygotowane do produkcji piwa. Składy te znajdowały się właściwie na terenie niczyim, pomiędzy liniami stanowisk polskich i niemieckich, toteż ładowanie jęczmienia do worków czy plecaków musiało się odbywać w miarę możliwości w ciszy.
         Zdobyte w ten sposób artykuły trzeba było przenieść przez teren całego powstańczego Śródmieścia przez tunele, podkopy, barykady i gruzy. Niosło się na ogół dwa worki czy plecaki, z przodu na piersiach i z tyłu na plecach, toteż najgorzej było w tunelach, kiedy trzeba było iść w kucki, bo przy pochyleniu jęczmień z przodu sypał się pod nogi, a z tyłu za kołnierz. Taka wyprawa zabierała zwykle cały dzień, ale innej możliwości nie było, a jeść coś było trzeba. Sposób odżywiania się nie pozostawał bez wpływu na nasze żołądki, a warunki higieniczne na naszą czystość, toteż pojawiły się wszy, a w nocy pomimo ciemności trzeba było nieraz wstawać i zbiegać do "toalety" na podwórko. Samo wyjście z zatłoczonej izby było czasem połączone z humorystycznymi sytuacjami, szczególnie gdy konieczność dopadała kogoś śpiącego z dala od drzwi. Wówczas w całkowitych ciemnościach, w środku nocy rozlegał się nieraz głos przemieszczającego się po omacku zaspanego kolegi "panowie gdzie tu wyjście, gdzie tu wyjście", jakieś odburkiwania na wpół śpiących, leżących na podłodze i wreszcie całkiem wyraźny już głos "poszkodowanego", "o rety, ale nie po głowach" i wybuch śmiechu pozostałych.

         Do naszych obowiązków należała w tym czasie obsługa punktu obserwacyjnego na strychu najwyższego w tym rejonie budynku przy ul. Koszykowej 39.
         Stanowisko to połączone było z naszą kwaterą linią telefonu polowego, którą przekazywano meldunki i ewentualnie w drugim kierunku polecenia. Pewnego razu koło połowy września, gdy akurat znajdowaliśmy się w pokoju "Gozdala" na odprawie funkcyjnych okazało się, że telefon nie działa "Gozdal" polecił trzem z nas, czyli "Plackowi", "Posłusznemu" i mnie, abyśmy poszli na patrol sprawdzić i naprawić połączenie. Wyszliśmy, linia przebiegała w powietrzu na drugą stronę ulicy Mokotowskiej, dalej przez częściowo zrujnowane puste mieszkanie, przez podwórze do oficyny, przejścia w murze do następnego budynku i podobnie dalej. "Placek" miał wówczas własny pistolet, "Posłuszny", z którym się zresztą trochę spierałem miał nasz "służbowy" karabin, a ja ustąpiwszy mu miałem wolne ręce, więc przypadło mi sprawdzenie linii i ewentualnie łączenie zerwanych drutów.
         W momencie gdy znajdowaliśmy się na drugim podwórzu idąca naprzeciwko nas kobieta zwróciła się do nas mówiąc "o panowie, jak dobrze, że was spotkałam. Mój brat jest ranny, leży w szpitalu i na pewno nie będzie już mógł z tego korzystać, a wam może się to przyda". Mówiąc to wyciągnęła rękę, w której trzymała kaburę z pistoletem, jak się potem okazało "Coltem - 7-ką". Z naszej trójki tylko ja byłem z gołymi rękami, a więc dała go mnie. "Posłuszny" koniecznie chciał go wziąć, dając mi karabin, ale po raz drugi już mu nie ustąpiłem. Dalej sprawdzałem linię, ale odtąd miałem własny pistolet, z którego zresztą tylko raz postrzelałem.
         Przed wejściem do naszej stanicy mieliśmy posterunek wartowniczy, na którym warty pełniliśmy z tym "służbowym" karabinem. Gdy się tak stało, opartym plecami o ścianę, trzymając karabin to nieraz, szczególnie w nocy oczy same się zamykały i nogi w kolanach nagle miękły, dzięki czemu człowiek się budził.

         W tym właśnie miejscu stałem, gdy o północy z 30-go września na 1 października nastąpiło zawieszenie broni. Nagle ustały odgłosy wszystkich strzałów, zarówno karabinowych jak i artyleryjskich z naszej i niemieckiej strony i nastąpiła kompletna cisza. Wtedy właśnie przekonałem się, jak słuszne jest powiedzenie, że cisza może dosłownie dzwonić w uszach.
         W tym momencie jeszcze nie wiedzieliśmy, że to zawieszenie broni, to jest wstęp do kapitulacji powstania, że oto zbliża się już koniec tego dwumiesięcznego okresu wolności, że znów dostaniemy się w łapy okupanta.
         Od tego momentu ludność cywilna mogła już w kilku ustalonych punktach opuszczać miasto. Co do wojska sprawy nie były jeszcze ostatecznie ustalone, pertraktacje trwały. Miałem przyjemność z jednym z moich chłopaków i jednym trochę starszym żołnierzem z AK przez kilka godzin pełnić służbę na takim punkcie wyjścia przy ostatniej polskiej barykadzie na ulicy Pańskiej, za ulicą Wronią. Broń zostawiliśmy na ostatnim posterunku róg Pańskiej i Wroniej. Od strony niemieckiej podeszli również bez broni w niemieckich mundurach żołnierze mówiący po rosyjsku, chyba członkowie oddziałów RONA walczących po stronie Niemców. Ruch na przejściu był minimalny, a oni proponowali nam "wymianę handlową", tzn. "sało" za "sznaps", ale myśmy nie tylko nie chcieli, ale po prostu nic na wymianę nie mieliśmy. Staraliśmy się w ogóle z nimi nie rozmawiać.

         Tego samego, czy też następnego dnia, dostałem zgodę "Gozdala", abym mógł się udać do Śródmieścia Północnego, gdzie przy placu Dąbrowskiego, w dawnym budynku Hersego, kwaterował aktualnie batalion "Harnaś", czyli oddział mojego brata. Odnalazłem go, przenocowałem tam, gdzie obficie mnie nakarmiono kaszą z gulaszem z psa i siedząc w promieniach grzejącego słońca na płaskim dachu, czy też tarasie tego budynku, gadaliśmy zastanawiając się co robią teraz nasza mama i siostra gdzieś tam na Saskiej Kępie i co się dzieje z ojcem po upadku powstania na Pradze. Rozważaliśmy też co dalej z nami. Było to przecież na razie zawieszenie broni. Ludność cywilna mogła wychodzić z miasta, ale wojsko nie. Wydawało się nam, że po wyjściu z miasta ludności cywilnej walka będzie trwała nadal. A jeśli nie? Jeśli nastąpi kapitulacja to co, niewola? Czy mam ewentualnie wyjść razem z bratem, czy też pozostać ze swoimi chłopakami? Chodziły już plotki, że takich młodych jak ja do obozów brać nie będą, a więc pozostawało wyjście samemu z ludnością cywilną i jak się wydawało poszukiwanie jakiegoś punktu zaczepienia w Generalnej Guberni poza Warszawą.
         Z takimi ustaleniami pożegnaliśmy się z bratem nie przewidując, że ponownie zobaczymy się dopiero za 16 lat. Za kilka dni, już po ostatecznej kapitulacji miasta opuszczaliśmy Warszawę. Brat ze swoim oddziałem przez ulicę Wolską, a ja z ludnością cywilną przez ulicę Śniadeckich i 6-go Sierpnia (obecnie Nowowiejską).

         3 października rano, w godzinach popołudniowych, na podwórzu domu przy ul. Wilczej 41, gdzie mieściła się wówczas jeszcze Główna Harcerska Poczta Polowa odbył się ostatni apel naszych Harcerskich Oddziałów. Staliśmy w dwuszeregu, odczytany został ostatni rozkaz generała "Montera", w którym wymienieni zostali odznaczeni odznaczeniami bojowymi niektórzy z nas. Między innymi i ja, wówczas dowiedziałem się, że podobnie jak kilku innych naszych chłopaków zostałem odznaczony Krzyżem Walecznych.
         Odczytany został też rozkaz Naczelnika Szarych Szeregów - Harcmistrza "Orszy" (Stanisława Broniewskiego), z którego dowiedziałem się, że uzyskałem stopień harcerski "Bojowca" (Harcerza Orlego). Poza odczytaniem rozkazu "Orsza" przemówił jeszcze bezpośrednio, dziękując nam i żegnając się. Dowiedzieliśmy się też oficjalnie o zaleceniu, aby ci, którzy nie mają ukończonych 16 lat wychodzili z ludnością cywilną.
         Odśpiewaliśmy hymn i modlitwę harcerską i wreszcie - "w miejscu rozejść się". Zrozumieliśmy, że to już koniec.
         Byliśmy źli i rozżaleni. Dwa miesiące walki, ale i wolności i to wszystko na nic. Mieliśmy jeszcze trochę amunicji, a więc z tego żalu i złości postanowiliśmy zrobić sobie ćwiczenia strzeleckie. We trzech: "Placek", "Victor" i ja w pustym lokalu sklepowym, w skrzydle budynku naszej kwatery, od strony ul. Koszykowej strzelaliśmy do gniazdek nieczynnej instalacji elektrycznej. Nawet nieźle i dość celnie nam to wychodziło i wkrótce magazynki były puste.
         Tego dnia wieczorem odbywało się jeszcze zakopywanie broni, sztandaru harcerskiego i różnych ważnych dokumentów na podwórzu naszej kwatery, na podwórzu naprzeciwko i na podwórzu na Wilczej. Wszystko było dość starannie zabezpieczone, natłuszczone i owinięte szmatami i umieszczone w metalowych pudłach, ale niestety nie na wiele się to zdało, bo potem większość rzeczy dostała się i tak w niepowołane ręce.
         Warszawa pustoszała. Nawet pogoda się zmieniła. O ile przedtem od drugiego czy trzeciego sierpnia, kiedy w mieście dosłownie szalały pożary nie było ani kropli deszczu, który tak by się przydał, to właśnie teraz lunął deszcz.

Tadeusz Jarosz

opracowanie: Maciej Janaszek-Seydlitz

Tadeusz Jarosz ur. 24.06.1929 we Lwowie harcerz Szarych Szeregów ps. "Topacz" łącznik-drużynowy drużyny listonoszy Harcerskiej Poczty Polowej

Copyright © 2016 Maciej Janaszek-Seydlitz. Wszelkie prawa zastrzeżone.