Tułaczka i powrót

         Tam zajęło się nami RGO (Rada Główna Opiekuńcza, organizacja utworzona za zgodą Niemców w 1940 roku, zajmująca się działalnością charytatywną na rzecz osób poszkodowanych w działaniach wojennych). Zostaliśmy ulokowani u chłopów w pobliskiej wsi Reczyce. Ja przed świtem musiałam codziennie obrać sagan kartofli na śniadanie "do borszczu", a po śniadaniu pasać krowy.
         Niestety, robiło się coraz zimniej, a ja nie miałam odpowiedniego ubrania, wprawdzie miałam futro, ale bose nogi i letnie pantofle, no i oczywiście bardzo się zaziębiłam. Miałam wysoką gorączkę, a ponieważ była to niedziela, chciałam trochę poleżeć. Gospodyni powiedziała do mnie: "Nie ma pracy - nie ma żarcia". Cały dzień nic nie jedliśmy.
         Na drugi dzień rano poszliśmy do Łyszkowic, gdzie kupiłam dwie bułki, kubek gorącego mleka dla dziecka i zaczęłam szukać jakiegoś kąta. Dopiero pod wieczór udało mi się coś znaleźć. Niemka, właścicielka młyna, której mąż był na froncie, a miała troje dzieci, zgodziła się, bym zamieszkała u niej i za "życie" zajęła się dziećmi. Trwało to do połowy listopada. Chociaż to "życie", które nam wydzielała, było żebraczą jałmużną, widocznie uważała, że ją za drogo kosztujemy i pewnego dnia zakomunikowała mi, że przyjeżdża do niej rodzina, więc w ciągu trzech dni muszę się wynieść. Niestety, nie udało mi się nic przez te trzy dni znaleźć i trzeciego dnia wieczorem, choć lał deszcz, zabrałam swoją torbę i wyszłam z dzieckiem.
         Zatrzymałam się w bramie. Nie miałam odwagi iść dalej, było bardzo zimno, dziecko płakało, nadal lał deszcz. Zobaczył mnie kierownik młyna, który go właśnie zamykał. Zdziwiony zapytał, co się stało. Opowiedziałam. Nie mógł wprawdzie wiele zrobić, ale w tajemnicy zaprowadził nas do kantorka w młynie, gdzie był stolik, krzesło i mała ławka, a zimno tam było jak na dworze. Otuliłam dziecko na ławce, a sama usiadłam na krześle. Mniej więcej po godzinie chłopak przyniósł nam od kierownika kilka bułek i termos gorącej herbaty.
         Rano przyszedł kierownik i nas wypuścił. Poszłam do sklepu-knajpki, która wydawała śniadania, obiady i kolacje robotnikom miejscowej cukrowni. Napiliśmy się herbaty i zjedliśmy bułki. Dowiedziałam się, że właścicielka poszukuje kogoś do pomocy przy gotowaniu i podawaniu posiłków robotnikom. Tak zostałam pomocą kuchenną i kelnerką. Praca była ciężka, ale mieliśmy ciepło i nie głodowaliśmy. Gorzej wyglądało spanie, ponieważ właściciele mieli tylko mały pokój-kuchnię na zapleczu. Zestawiałam więc w sklepie dwa stoliki i na nich sypialiśmy, nakrywając się futrem.
         W pewnym momencie mieszkańcy Łyszkowic zorganizowali zbiórkę odzieży i przekazali ją do miejscowego księdza. Wyrzuciłam pychę z serca i poszłam tam, aby poprosić o jakieś obuwie dla dziecka, bo ziąb był straszny a on chodził w sandałkach, do tego jeden z nich się złamał. Nic nie dostałam. Ksiądz mnie zbeształ, mówiąc, że mam futro, a przychodzę żebrać: "Zdjąć futro z karku i kupić dziecku buty" - powiedział.
         Oczywiście po krótkim czasie synek się przeziębił i znów straciłam pracę. Poszłam więc z dzieckiem do szpitalika, on dostał łóżko, a ja sypiałam u niego w nogach. Miałam jednak pecha, kiedy dziecku już w zasadzie przeszło przeziębienie, w Sylwestra, przyszedł ten sam ksiądz, który widocznie mnie poznał i powiedział: "Co pani tu robi, proszę natychmiast się wynosić!" To już było ponad moje siły. Gdzie miałam iść?
         Poszłam przed siebie i tak szłam, nie wiedząc gdzie i jak długo. Nagle ktoś mnie szarpnął i zaczął ciągnąć do tyłu. Okazało się, że weszłam na bagna. Niewiele brakowało, a byłby to nasz koniec. Moim wybawicielem okazał się Roman Pomorski, mieszkaniec Skierniewic, często przyjeżdżający do Łyszkowic. Zabrał nas i zaprowadził do swoich znajomych, którzy również prowadzili knajpkę. Tam byłam przez kilka dni, pomagając im przy sporządzaniu posiłków.
         W Łyszkowicach była cukrownia, postanowiłam postarać się tam o jakąś pracę. Poszłam. W gabinecie dyrektora siedziało trzech Niemców i tłumacz. Od razu zażądali dowodu osobistego, a za chwilę usłyszałam wrzask "Bandit!" i mój dowód osobisty pofrunął w stronę drzwi. Trzy wyciągnięte paluchy wskazywały mi wyjście. Wyszłam bardzo prędko, przecież w korytarzu zostawiłam samo dziecko i bałam się o niego. Teraz uświadomiłam sobie, że nie ma dla mnie nadziei na jakiś zarobek, który by pozwolił mi zabezpieczyć dziecko na zimę.
         Jednak Ręka Opatrzności czuwała nad nami. Gdy tak stałam i tuliłam swego jedynaka zalewając się łzami, podszedł do nas starszy mężczyzna, porządnie ubrany, o wyjątkowo miłym spojrzeniu. "Co się stało, co pani tu robi?" Opowiedziałam mu. "Niestety, nic pani pomóc nie mogę, Niemcy nie zatrudniają warszawiaków, ale niech pani przyjdzie jutro do tego pana" - tu wskazał na portiera. Podziękowałam i poszłam. Miałam nadzieję, że mi jednak pomoże w otrzymaniu pracy.
         Nazajutrz znów tam poszłam. Czekała na mnie paczka. Dowiedziałam się, że ten człowiek to były dyrektor cukrowni. W paczce było całe wyposażenie dla dziecka. Wełniane spodnie, dwa sweterki, kilka koszulek, pończoszki, rękawiczki, czapka i, co najważniejsze, długie buty, a w jednym z nich 500 złotych. Tym razem polały się łzy szczęścia i radości.
         Po kilku dniach znów przyjechał ze Skierniewic Roman Pomorski i zabrał nas ze sobą. Zamieszkaliśmy u pań, które były uchodźczyniami z Poznania. Było nas tam ośmioro. Dzieląc się sprawiedliwie tym, co zdobywał Pomorski, wyliczając kartofle i chleb, przetrwaliśmy do zajęcia Skierniewic przez radzieckie wojska, które posuwały się bardzo szybko. Niemcy uciekali jak szczury, porzucając wszystko po drodze.
         Kiedy tylko dowiedzieliśmy się, że Warszawa jest wolna, postanowiłam wracać. Od tego momentu codziennie wychodziłam z synem na szosę, próbując zatrzymać jakiś samochód, w nadziei, że nas zabierze. Trwało to przeszło tydzień. Wreszcie któregoś dnia kierowca jakiejś rosyjskiej cysterny zatrzymał się na widok półlitrówki (całe szczęście, że Pomorski dał mi trzy półlitrówki i tuzin świec). Dziecko zabrali do szoferki, siedziało na kolanach u konwojenta, ja siedziałam na zewnątrz, na platformie, przytulona do cysterny z benzyną.
         Wysadzili nas na Okęciu. Skierowaliśmy kroki w stronę Dąbrówki, wierząc, że tam znajdziemy rodzinę. Okazało się to koszmarną przeprawą. Chcąc sobie skrócić drogę, poszliśmy na przełaj. Okazało się, że pola, przez które zaczęliśmy już iść, są zaminowane, a śnieg był "po pas". Chwiejnym, wolnym krokiem wracaliśmy po własnych śladach. Gdy dotarliśmy do punktu wyjścia, już się ściemniało. Wreszcie, stanąwszy na twardej ziemi, poczuliśmy się tak zmęczeni i zmarznięci, że mowy nie było, aby pójść dalej.
         Tuż przy al. Krakowskiej stała drewniana chata, postanowiłam tam pójść i prosić, abyśmy mogli przeczekać noc. Nim doszłam, wyszedł gościnny gospodarz, zapraszając do środka. Była to jedna izba, w której stało łóżko, ława i żelazny piecyk, na którym gotował się kapuśniak. Zostaliśmy poczęstowani tym kapuśniakiem i życie do nas wróciło. Gospodarz ściągnął ze strychu snopek słomy, rozesłał na podłodze i tak przy grzejącym całą noc żelaznym piecyku przespaliśmy się. Na drugi dzień rano, podziękowawszy gospodarzowi (dałam mu cztery świece, które wówczas były na wagę złota), poszliśmy dalej.
         Słońce przygrzewało, śnieg topniał, tworzyły się bajora, miejscami zapadaliśmy się po kolana. Wreszcie dotarliśmy do jakiejś wsi, gdzie zatrzymaliśmy się w jakiejś chacie, by się trochę ogrzać i wysuszyć. Dostaliśmy po kubku gorącej imitacji herbaty i znów za kolejne pół litra młody człowiek wziął na plecy mój wyszabrowany plecak, w którym miałam ostatnią butelkę, świece oraz ubranka dziecka i zaprowadził nas do Dąbrówki. Rzeczywiście rodzina była, ale i bieda była okropna. Najważniejsze, że mieliśmy pewny dach nad głową. Wszyscy zamieszkaliśmy w kuchni, żeby ogrzewać powietrze naszymi oddechami. Moje świece okazały się zbawienne, dostałam za nie aż dwa bocheneczki chleba razowego i trochę kartofli.
         Po paru dniach wybrałam się z dzieckiem, oczywiście pieszo, do Warszawy. Przeszliśmy przez wszystkie znajome adresy. Niestety, wszystkie mieszkania były albo doszczętnie zniszczone, albo tak zdewastowane, że trudno było myśleć o zamieszkaniu. W najlepszym stanie było mieszkanie rodziny na ul. Filtrowej. W powrotnej drodze wstąpiłam na ul. Madalińskiego. Okazało się, że matka chrzestna synka, a moja serdeczna przyjaciółka, wraz ze swoją matką znowu prowadzą już przedszkole. Radość była ogromna i już na drugi dzień przenieśliśmy się do niej. Mieliśmy tam nie tylko dach nad głową, ale i znośną temperaturę, no i co najważniejsze - nie czuliśmy głodu.
         Będąc tam, zaczęłam zdobywać tytoń i gilzy i znów zajęłam się robieniem "swojaków"(papierosy robione ręcznie), aby choć trochę zarobić na utrzymanie. Z początkiem marca wybrałam się z dzieckiem do Pustelnika, aby odszukać pozostałą rodzinę (był to umówiony punkt zborny). Niestety, w Pustelniku nikogo nie zastałam, poza dozorcą. Z willi pozostały gruzy. Odpoczęliśmy jeden dzień i wyruszyliśmy w dalszą wędrówkę.
         Postanowiłam iść do Radości, gdzie mieszkała krewna z rodziną. Rzeczywiście intuicja mnie nie zawiodła, zastałam wszystkich, ale wyglądali jak własne cienie. Gdy już nacieszyliśmy się sobą, położyłam się spać i spałam prawie 36 godzin, a syn 24. Była to konsekwencja tych pieszych pielgrzymek z Warszawy do Pustelnika i z Pustelnika do Radości. Żadnej komunikacji przecież nie było, jedynie przez Wisłę przepłynęliśmy barką. Tak zakończyła się moja tułaczka z małym dzieckiem, po wypędzeniu nas z Warszawy.
         Do kwietnia mieszkaliśmy na ul. Madalińskiego. Wreszcie 3 kwietnia 1945 roku zamieszkaliśmy na ul. Filtrowej 70, w przedwojennym mieszkaniu mojej siostry. Własnymi rękami doprowadziliśmy do znośnego stanu mieszkanie, które było tylko okopcone i nieprawdopodobnie zanieczyszczone przez stacjonujących w nim przez kilka dni Rosjan. Mieliśmy zresztą dużo szczęścia, bo bomba burząca uderzyła w dach po drugiej stronie klatki schodowej i wszystkie mieszkania w siedmiopiętrowym domu po tej stronie były całkowicie zniszczone, ponieważ stropy zostały zawalone aż do parteru, natomiast z naszej strony ocalały mieszkania od parteru aż do piątego piętra. Wprawdzie szyby były powybijane, a mieszkanie rozszabrowane, ale pozostała część mebli, więc jak na ówczesne warunki było nieźle.
         I tak rozpoczęliśmy życie po wojnie... Ja z siostrą nadal robiłyśmy "swojaki", a co drugi dzień wędrowałam na Mokotów, gdzie sprzedawałam papierosy i świece. Latem zaczęłam się rozglądać za stałą pracą.